Produkt i jego cykl życia

Produkt – wyrób lub usługa, które mogą być rozumiane jako całość określonego, wyprodukowanego w sposób rozłożony w czasie, asortymentu produktowego lub jako przedmiot fizycznie określonej dostawy lub udostępnienia produktu klientowi.

Szczególnymi przypadkami produktu, poza tradycyjnymi wyrobami materialnymi jak maszyny i urządzenia techniczne, mogą być także  oprogramowanie komputerowe i prawo do ich wykorzystywania, a także projekty inżynierskie, obejmujące dokumentację / modele / prototypy cyfrowe konstrukcji. 

1. Produkt rynkowy, produkt w ujęciu rynkowym, produkt okiem producenta – każdy obiekt rynkowej wymiany oraz wszystko co może być oferowane na rynku. Produktem rynkowym może być zarówno dobro materialne jak i usługa. Z zasady produktem rynkowym może być klasa, linia, typ, model produktu. To klasyczny, rynkowy punkt widzenia dostawcy / producenta na produkt.

Cykl życia produktu rynkowego – rynkowy cykl życia produktu, składa się z faz wprowadzenia na rynek (uświadomienie konsumentom istnienia produktu, kierowanie jego wizerunkiem), wzrostu sprzedaży (maksymalizacja udziału na rynku), dojrzałości (maksymalizacja zysku), spadku (minimalizacja kosztów, wycofanie z rynku). Cykl życia produktu rynkowego kończy się w momencie wprowadzenia na rynek ostatniego egzemplarza produktu. Cykl życia produktu rynkowego w ujęciu klasycznym jest elementem zintegrowanego cyklu życia produktu rynkowego, obejmującego łącznie dwa (bądź trzy, w zależności od ujęcia) cykle / fazy:

  • cykl powstawania produktu rynkowego / faza przedprodukcyjna:
    • cykl obserwacji i badań rynkowych związanych z produktem
      • poszukiwanie i gromadzenie idei nowego produktu
      • przegląd i wstępna selekcja wybranych pomysłów
      • szacunkowa analiza ekonomiczno – finansowa zebranych pomysłów
    • cykl tworzenia produktu
      • opracowanie prototypu nowego produktu
      • rynkowy test prototypu
      • wprowadzenie zmian
      • stworzenie wersji rynkowej produktu
  • cykl życia produktu rynkowego / faza produkcyjna:
    • wprowadzenie
    • wzrost
    • dojrzałość
    • spadek
  • cykl poprodukcyjny / faza poprodukcyjna – eksponowana głównie w ujęciu kosztowym cyklu życia
    • wygaszanie
    • recykling.

Referencyjne modele współpracy producent – klient: MTO, MTS.

Umowny marker monitorujący przebieg cyklu życia produktu rynkowego przymocowany jest do bramy spedytorskiej producenta.   

Z pojęciem rynkowego cyklu życia ściśle wiążą się strategie marketingowe oraz rachunek kosztów cyklu życia produktu. Ujęcie takie, historycznie dobrze rozpoznane i udokumentowane w teorii oraz praktyce, nie  będzie tu głównym przedmiotem analiz.  Naszym zdaniem na współczesnym, dynamicznym rynku klienta szczególnie istotne jest ujęcie, w którym produkt i jego cykl życia rozpatrywany jest w ujęciu jednostkowym, tzn. na bazie egzemplarza produktu i jego historii. 

Koszt / rachunek kosztów cyklu życia produktu rynkowego – koszt / rachunek kosztów, poniesionych przez producenta w zintegrowanym cyklu życia danego produktu rynkowego, w jego fazach przedprodukcyjnej, produkcyjnej oraz poprodukcyjnej.  

UWAGA: produkt, jego cykl życia oraz koszt takiego cyklu w ujęciu producenta oraz zamawiającego mogą się różnić i z zasady różnią się w sposób istotny, głęboki oraz wyrazisty.  

2. Produkt jako przedmiot dostawy – jednostka wyrobu i/lub usługi i/lub efekt / przedmiot prac lub ich grupa, będące lub mające być przedmiotem dostawy na bazie umowy / transakcji sprzedaży / leasingu / dzierżawy / najmu, posiadające wspólny, swoisty, lepiej bądź gorzej dookreślony cykl życia w fazie klienta.

Wyrób (materialny bądź niematerialny) może być dostarczany także w formule PaaS i wówczas staje się on nośnikiem usługi. W takim scenariuszu klient płaci wprost za produktywność a nie  za produkt / wyrób. 

UWAGA: pojęcie dostawy w stosunku do terminologii przyjętej w Pzp traktujemy rozszerzająco, jako obejmującej dostawę wyrobów i/lub usług i/lub efektów prac budowlanych pod warunkiem, że wyrób, usługa, praca budowlana przekazywane i odbierane są na mocy odpowiedniego protokołu przekazania / odbioru przedmiotu prac.     

Cykl życia produktu jako przedmiotu dostawy, dostawczy cykl życia produktu, techniczny / fizyczny cykl życia produktu –  obejmujący łącznie fazę producenta / dostawcy / wykonawcy oraz fazę klienta / użytkownika / odbiorcy / zamawiającego. Elementy tych faz mogą być realizowane przez podmioty zewnętrzne bądź we współpracy z nimi. W szczególności, w fazie producenta może uczestniczyć klient / klienci a w fazie klienta producent:

  Dostawa produktu jest klamrą, spinającą i synchronizującą w czasie i przestrzeni obie fazy. Klient wybiera i płaci za produkt rozszerzony, obejmujący, poza samym produktem, klienckie wyobrażenia o producencie, produkcie, produktywności a także, jeśli występują, usługi premarketu oraz aftermarketu, skądinąd nie zawsze finansowo / biznesowo doprecyzowane. Oferta dla klienta w postaci produktu rozszerzonego to finalnie najważniejsze ogniwo tworzenia wartości w firmie producenta. Im atrakcyjniejsze dla klienta jest rozszerzenie produktu, tym producent uzyskać może lepszą marżę i/lub obrót.   Referencyjny model współpracy producent – klient: ETO.

Umowny marker monitorujący przebieg zintegrowanego cyklu życia przedmiotu zamówienia przymocowany jest do przedmiotu zamówienia.

UWAGA: definicje cyklu życia w odniesieniu do przedmiotu zamówienia stosowane są następująco w Pzp oraz dyrektywach UE: art.2 pkt 1a ustawy Pzp definiuje cykl życia jako „wszelkie możliwe kolejne lub powiązane fazy istnienia przedmiotu dostawy, usługi lub roboty budowlanej, w szczególności badanie, rozwój, projektowanie przemysłowe, testowanie, produkcję, transport, używanie, naprawę, modernizację, zmianę, utrzymanie przez okres istnienia, logistykę, szkolenie, zużycie, wyburzenie, wycofanie i usuwanie”; art. 2 ust. 1 pkt 20 dyrektywy 2014/24/UE wskazuje, że „cykl życia oznacza wszelkie kolejne lub powiązane ze sobą etapy, w tym działania badawczo-rozwojowe, które należy wykonać, produkcję, obrót i jego warunki, transport, użytkowanie i utrzymanie, w całym okresie istnienia produktu lub obiektu budowlanego lub świadczenia usługi, od nabycia surowca lub wytworzenia zasobów po wywóz, usunięcie i zakończenie obsługi lub użytkowania”

Koszt cyklu życia (LCC) produktu jako przedmiotu dostawy dla klienta – to łączny koszt ponoszony przez klienta / zamawiającego w związku z zamówieniem produktu. Obejmuje on składniki kosztowe (o ile w danym przypadku występują): koszt usług premarketu, umowną cenę tj. opłaty za produkt / użytkowanie produktu,  koszty dostawy i uruchomienia (n.b. najczęściej ponoszone przez wykonawcę), koszty eksploatacji w tym przestojów, koszty usług aftermarketu w tym serwisu, koszty środowiskowe, koszty wycofania i recyklingu (w zakresie ponoszonym faktycznie). LCC w przedmiotowym ujęciu stosowany jest m.in. w Pzp jako kryterium wyboru wykonawcy.

Dookreślenie kosztowe cyklu życia przedmiotu zamówienia po stronie klienta w zapytaniu ofertowym / zamówieniu / umowie, siłą rzeczy aprioryczne, możliwe jest jedynie na bazie uproszczonych, zaakceptowanych przez strony, modelowych scenariuszy życia.  

3. Porównanie cyklów życia produktu w ujęciu rynkowym i dostawczym

Każda jednostka produktu rynkowego z definicji staje się z czasem przedmiotem dostawy. Tym samym, co do etapów i działań, cykl powstawania produktu rynkowego jest de facto tożsamy z fazą producenta w cyklu życia produktu jako przedmiotu dostawy. Istotne różnice dotyczą przenoszenia kosztów via cena (z marżą) na klienta. Upraszczając, w modelu ETO całość kosztów powstawania przenoszona jest na klienta, w modelach MTO / MTS, dla serii n jednostek produktu, jedynie n-ta część tych kosztów.

Krytyczne i niewspółmierne różnice występują natomiast pomiędzy cyklem życia produktu rynkowego a fazą klienta w cyklu życia produktu jako przedmiotu dostawy – zarówno co do etapów i działań, jak i czasu trwania oraz kosztów.

W pierwszym przypadku koszt cyklu życia obciąża firmę producenta a czas trwania cyklu to okres utrzymywania produkcji. W drugim przypadku koszt cyklu obciąża firmę klienta a czas trwania to okres posiadania produktu / korzystania z niego.       

UWAGA: obecny model przetargów publicznych w Polsce zmierza, dzięki kolejnym zmianom w Pzp oraz zmianom na rynku, w kierunku modelu właściwego dla państw rozwiniętych.